Ćwiczenia artykulacyjne - wyymowa samogłosek - Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Ozimku

Ćwiczenia artykulacyjne - wymowa samogłosek

Ćwiczenia artykulacyjne to przede wszystkim prawidłowe wymawianie głosek w izolacji, a także ćwiczenia w wypowiadaniu tekstów.

Samogłoski pełnią bardzo ważną rolę w języku polskim, są bowiem warunkiem pięknej, wyrazistej i starannej wymowy. Ponadto:

• angażują prawą półkulę mózgu odpowiedzialną za myślenie globalne (całościowe)

• są elementem sylaby oraz nośnikiem akcentu

• za ich pomocą możemy wyrażać uczucia i emocje.

Samogłoski pojawiają się w mowie dziecka najwcześniej, bo około 1-2 roku życia samogłoski ustne: a, o, u, i, y, e. Około 2-3 roku życia, dzieci zaczynają wymawiać samogłoski nosowe: ę, ą.

Samogłoski można wypowiadać w izolacji oraz przedłużać ich artykulację. A w związku z tym, iż mają wysoką głośność, słyszymy je wyraźniej. Jeżeli chcemy, by dziecko posługiwało się pięknym językiem możemy przeprowadzać z nim zabawy z samogłoskami.

Ćwiczenia wykonujemy przed lustrem demonstrując dziecku układ narządów mowy (języka i warg). U osób starszych ćwiczenia te mogą służyć poprawie dykcji.

Propozycje ćwiczeń:

„Rozgrzewka” - wymawiamy głoski w izolacji:

• głoska "a" - język układamy płasko i swobodnie na dnie jamy ustnej, przy opuszczonej żuchwie szeroko otwieramy usta

• głoska "e"- język przesuwamy do przodu, spłaszczamy wargi, a kąciki ust cofamy jak do uśmiechu

• głoska "o"- wargi wysuwamy do przodu i zaokrąglamy je, a język cofamy i uwypuklamy

• głoska "u"- wargi wysuwamy do przodu tak, aby szpara ust utworzyła otwór jak przy
  gwizdaniu, język cofamy

• głoska "i" - wargi rozciągamy w uśmiechu tak by przywierały do łuków zębowych, język układamy z przodu, a jego grzbiet zaokrąglamy.

"Zabawy artykulacyjne z samogłoskami":

• Jaka to samogłoska ?
  Układamy usta w sposób charakterystyczny dla danej samogłoski. Dziecko zgaduje o jaką samogłoskę chodzi i wymawia ją głośno.

• Wymawiamy samogłoski
  Wymawiamy kolejno samogłoski ustne, najpierw oddzielnie (staccato), a potem płynnie (legato). Po demonstracji ćwiczenia, dziecko naśladuje sposób jego wykonania. Zwracamy uwagę na wyraźną pracę warg, np.:
  
  a...........a............a..........aaaaaaa,
  o...........o............o..........oooooo,
  u...........u............u..........uuuuuu,
  e...........e............e..........eeeeeee,
  y...........y............y..........yyyyyy,
  i............i.............i...........iiiiiiiiii.

• Wymawiamy oddzielnie samogłoski: a......o......u......e......y.......i

a potem łącznie: aouyei - ćwiczenie powtarzamy trzy razy.

• Wymawiamy kolejno samogłoski: a......o......u......e......y.......i: bez użycia fonii (poruszamy jedynie wargami), szeptem, półgłosem oraz głośno.

• Wyraźnie wymawiamy kolejne pary samogłosek:
  a-o, a-o, a-o .....

a-e, a-e, a-e ....

a-u, a-u, a-u ....

a-i, a-i, a-i ....

a-y, a-y, a-y ....

u-i, u-i, u-i ....

Dzieci młodsze mogą wymawiać w/w dźwięki naśladując odgłosy pojazdów np. karetki, policji, straży.

• Zawody: Kto dłużej?

Informujemy dziecko, iż po głębokim wdechu powietrza nosem jak najdłużej będziemy wymawiali wybrane samogłoski np.: aaaaaa....., ooooooo......, uuuuu...., iiiiiii....., eeeeee...., yyyy....... .

• Zabawa "Uczucia i emocje":

Za pomocą samogłosek wyrażamy z dzieckiem przed lustrem emocje i uczucia wzmacniając ich wyraz mimiką twarzy oraz barwą głosu np.:

"o" - zdziwienie, strach, złość

"a" - zaskoczenie, zdziwienie

"u" - podziw, zdziwienie

"y" - zastanowienie, niepewność

"i" - lekceważenie
"e" - dezaprobata, płacz.

• Wyśpiewane samogłoski
  Zadaniem dziecka jest zaśpiewanie ciągu samogłosek (np.: a e u e y i u e a) na melodię piosenki pt.: „Wlazł kotek na płotek” lub "Jedzie pociąg z daleka" z wybrzmiewaniem samogłosek (np.: aeoiuea, aeoiuia, aeoiuia, aeoiuia .... uuu...).

• Recytowanie wierszyka Wandy Chotomskiej pt.: "Maszyna do pisania".

Dziecko włącza się do recytacji wiersza podczas wymowy samogłosek.

Jestem maszyną do pisania.

Piszę litery i zdania:

A A A A A A - miała pani psa,

gdy pisała na maszynie,

to ten piesek siedział przy niej

ziewał - aaaaa....

U U U U U U U... - bardzo nudno psu

I I I I I I I - patrzy pies na drzwi,

inne pieski są na dworze,

a on z domu wyjść nie może,

warczy bo jest zły.

O O O O O O O..., kto to warczy, kto?

Kiedy pani skończy pracę,

wyprowadzi psa na spacer,

pójdzie razem z nią.

W pracy z dziećmi można wykorzystać również zagadki, opowiadania, rymowanki itp., które akcentują wyrazistą wymowę samogłosek.

• Opowiadanie ilustrowane ruchem pt.: "Pory dnia":
  Jest noc (dziecko przykuca, chowa buzię w dłoniach).
  Budzi się dzień (podnosi się, przeciąga, mówi: ooo...)
  Jest południe. Słońce świeci wysoko (wyciąga ręce do góry, mówi: aaa...)
  Słońce zachodzi i jest już nisko (przysiada i mówi: uuu...)
  Jest noc (siedzi z buzią ukrytą w dłoniach, mówi: eee...).
  
  

• Zagadki
  Dziecko słucha zagadek i odgaduje je, zwracając szczególną uwagę na wymowę samogłosek np.:
  
  

Jedzie szosą, pędzi drogą,

wiezie tatę, dziadka z brodą.

Kierownica, cztery koła,

czy już ktoś odgadnąć zdoła?

(autobus)

W nim pszczeli ród ma wosk i miód.

(ul)

• Ćwiczenia dykcyjne - powtarzamy zdania:

Ząb zupa zębowa, dąb zupa dębowa, ząb, zupa, dąb.

Trębacz trąbi na wieży i nikt mu nie wieży.

Łabędzia muśniecie zdjęło zaklęcie.

Kłębi się kłębek w kłębowisku kłębków.

Dręczył, dręczył aż w końcu się zmęczył.

Literatura źródłowa:
T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red.), „Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki”, Opole 1999

https://przedszkolenowiny.pl/wp

eduSensus, Ćwiczeń stos i labiogramy

Opracowanie

Neurologopeda Alicja Janecka