GOTOWOŚĆ
SZKOLNA
Jak
podaje „Nowy słownik pedagogiczny”, dojrzałość
szkolna
to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju fizycznego,
umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który pozwoli mu na
opanowywanie treści programu szkolnego oraz aktywny udział w życiu
szkoły. Współcześnie częściej posługujemy się pojęciem gotowości niż
dojrzałości szkolnej. Dziecko
gotowe do podjęcia nauki
to takie, które jest zainteresowane uczeniem się i byciem uczonym,
potrafi kontynuować zadanie mimo pojawiających się trudności czy
niepowodzenia. Ważnym aspektem będzie również umiejętność utrwalania
poznawanych treści.
Na
dojrzałość szkolną dziecka składają się osiągnięcia rozwojowe
w następujących sferach: umysłowej, ruchowej,
emocjonalnej i społecznej.
Rozwój
fizyczny
– sprawność dziecka w zakresie dużej i małej motoryki oraz
odporność na zmęczenie. W zakresie dużej motoryki oczekujemy, że
dziecko wykaże się dobrą koordynacją ruchową (np. jeździ na rowerze,
rolkach, nartach), bez trudności wykonuje próby wymagające stania i
skakania na jednej nodze oraz utrzymania równowagi. Gotowość do
podejmowania złożonych zadań szkolnych – pisanie, rysowanie,
wycinanie, konstruowanie itp. – również wymaga dobrej
sprawności dziecka w zakresie małej motoryki. Płynne, swobodne ruchy
dłoni podczas wykonywania zadań grafomotorycznych świadczą o
gotowości do podejmowania dłuższych zadań związanych z pisaniem. W
przypadku braku tej dojrzałości może dochodzić do kumulowania się
napięcia w dłoni dziecka, podwyższonej męczliwości, a w efekcie do
wycofania się dziecka z podejmowania aktywności wymagających
precyzyjnych ruchów ręki. Podczas badania dziecka warto zwrócić uwagę
na występowanie współruchów w przypadku prób wymagających precyzji.
Istotna również będzie odpowiednia twardością kośćca, siła mięśni,
ogólna odpornością na zmęczenie i odporność
organizmu na choroby, ponadto wzrost i waga – gdyż do tych
wartości dopasowana jest np. wysokość ławek i krzeseł.
Rozwój
umysłowy
– czyli dojrzałość procesów poznawczych dziecka. Niezwykle
ważna jest gotowość do utrzymywania koncentracji
uwagi
na zadaniu (ok. 30 minut), a także umiejętność kierowania uwagą. Ta
umiejętność będzie zapewniała podążanie za poleceniami nauczyciela,
eliminowanie nieistotnych bodźców, dążenie do kończenia zadania.
Koncentracja uwagi jest funkcją bezpośrednio powiązaną z
umiejętnością zapamiętywania. Kolejne to procesy
spostrzegania wzrokowego i słuchowego.
Rozwój percepcji wzrokowej powinien umożliwiać dokonanie analizy i
syntezy znaków graficznych oraz różnicowania zależności pomiędzy
elementami. Percepcja słuchowa ma pozwalać dziecku na różnicowanie
rymów i rytmu mowy, dokonywanie analizy i syntezy sylabowej i
głoskowej prostych wyrazów. Istotna jest orientacja
w schemacie ciała i przestrzeni
(umiejętność określania kierunków w przestrzeni typu „ w prawo,
w lewo lub po prawej, po lewej”, stron schematu ciała oraz
relacji przestrzennych np.: nad, pod, za, przed, między itd.). Mowa
bierna
powinna być rozwinięta w stopniu umożliwiającym rozumienie słuchanych
tekstów, poleceń i komentarzy. W mowie
czynnej
dziecko powinno bez trudności budować wypowiedzi zdaniowe, posługując
się słownictwem zapewniającym możliwość przekazywania jego wiedzy,
informowania o potrzebach, formułowania pytań – poprawnie pod
względem artykulacyjnym. W
myśleniu dziecka
istotny jest rozwój umiejętności klasyfikowania, wnioskowania
przyczynowo-skutkowego, operowania informacjami oraz gotowość do
rozumienia reguł i prostych pojęć. Z punktu widzenia gotowości
do uczenia się matematyki
istotne będą: przeliczanie przedmiotów oraz ich reprezentacji
symbolicznych i ikonicznych, dodawanie i odejmowanie
w zakresie 10 (na palcach lub w pamięci), zdolność do operacyjnego
rozumowania na poziomie konkretnym (uznawanie stałości ilości
nieciągłych, zdolność do wyznaczania konsekwentnej serii w ilości
rosnącej lub malejącej) oraz do posługiwania się reprezentacjami
symbolicznymi (cyfry, znaki).
Rozwój
emocjonalny
– przeżywając bogactwo uczuć właściwe człowiekowi, dziecko
rozwija umiejętność panowania nad pojawiającymi się emocjami, np. nad
złością, gniewem czy smutkiem. Impulsywność i gotowość do gwałtownych
reakcji zmniejsza się, a dziecko stara się dostosować swoje
zachowanie do określonej sytuacji, biorąc pod uwagę potrzeby innych
jej uczestników (dużych i małych). Czas przeżywania różnych stanów
wydłuża się, zmniejsza się labilność emocjonalna. Pojawia się
gotowość do wytrwałego działania oraz pokonywania pojawiających się
trudności, umiejętność okazywania życzliwości, przyjaźni,
wdzięczności. Dziecko reaguje na uwagi dotyczące swojego zachowania.
Rozwija się poczucie odpowiedzialności, czyli dostrzegania
konsekwencji swojego działania oraz obowiązku, tj. podejmowania
działania z nakazu moralnego.
Rozwój
społeczny
– kształtuje się poczucie przynależności do grupy, dzięki temu
pojawia się gotowość do realizowania poleceń czy zadań zlecanych
grupie. Wchodzi w role grupowe, które są ważne dla realizacji celu.
Potrafi współdziałać w grupie rówieśniczej, czeka na swoją kolej,
podporządkowuje się regułom i normom obowiązującym w zespole. Dziecko
porównuje siebie i innych, dokonuje oceny poprawności zachowania.
Obserwujemy gotowość do rezygnowania z dziecięcego egocentryzmu i
podejmowanie działań prospołecznych.
Kiedy
badać gotowość szkolną?
To
pytanie wydaje się mieć jedyną sensowną odpowiedź – jak
najbliżej początku roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć
naukę, zakładając, że rozwój dziecka trwa i każdy miesiąc, czasem
nawet tydzień, przynosi obserwowalne zmiany. Wcześniej można dokonać
diagnozę ogólnego rozwoju, z założeniem przekazania odpowiednich
zaleceń do wspierania rozwoju dziecka w razie stwierdzonych potrzeb.
Drodzy
rodzice! Każde dziecko jest wyjątkowe, niepowtarzalne i rozwija się
we własnym, indywidualnym tempie. Nie można porównać go do żadnej
innej osoby. Szybkość rozwoju poszczególnych kompetencji jest sprawą
jednostkową. Jeśli jednak zauważacie, lub usłyszycie od Nauczycieli
w przedszkolu, że tempo nabywania nowych
umiejętności, sprawności i wiedzy jest wolniejsze niż u przeciętnego
dziecka w tym wieku, to warto podjąć działania – rzetelnie
ćwiczcie według wskazań Nauczycieli, szukajcie przyczyn problemów lub
nieprawidłowości poprzez specjalistyczne badania
psychologiczno-pedagogiczne i logopedyczne.
Opracowała:
Iwona Namyślak
Literatura:
W.
Okoń, Nowy
słownik pedagogiczny,
Warszawa 2004.
Doradca
dyrektora poradni,
„Ocena gotowości szkolnej” Magdalena Bochenek, psycholog.