Słuch
fonemowy
Pojęcie słuchu fonemowego jest
utożsamiane w literaturze z pojęciami słuchu fonematycznego, słuchu
fonologicznego, percepcji słuchowej oraz słuchu mownego. Termin ten
nie doczekał się w polskiej literaturze ujednolicenia, zarówno w
zakresie nazewnictwa, jak i definiowania.
Pojęcie to jest przedmiotem analiz
w literaturze logopedycznej, pedagogicznej
i psychologicznej. W
Polsce zagadnieniem tym zajmowali się m. in.: Józef Kania, Irena
Styczek, Bronisław Rocławski, Stanisław Grabias, Alicja Mauer,
Daniela Galińska-Grzelewska. Wymienieni autorzy przedstawiają różne
interpretacje słuchu fonemowego od pojęcia wąskiego, odnoszącego się
tylko do różnicowania fonemów,
do ujęcia szerszego, obejmującego zarówno słuchowe różnicowanie
fonemów, analizę i syntezę głoskowo-sylabową wyrazów, świadomość
fonologiczną,
a także stronę prozodyczną wypowiedzi.
Percepcja słuchowa ma ogromne
znaczenie dla rozwoju dziecka. Dzięki prawidłowemu rozwojowi słuchu
może rozwinąć się mowa, będąca podstawą komunikowania się.
Dźwięki odbierane są przez dziecko,
a nawet różnicowane za pomocą narządu słuchu na długo przed
urodzeniem. Słuch, z którym dziecko przychodzi na świat to słuch
fizyczny czyli wrażliwość ucha ludzkiego na fale dźwiękowe.
Prawidłowo funkcjonujący słuch fizyczny jest podstawą kształtowania
się słuchu muzycznego i fonemowego.
Słuch muzyczny pozwala na wyczucie
rytmu, prozodii (akcentu, intonacji), natężenia dźwięku oraz
wysokości tonu. Słuch ten nie rozwija się samoistnie – należy
go kształcić.
Słuch fonemowy pozwala natomiast
analizować i różnicować dźwięki mowy (o częstotliwości 10 –
10000 Hz).
Najnowsze badania nad percepcją
bodźców językowych niemowląt wskazują, że dziecko od urodzenia
dostrzega różnice pomiędzy wszystkimi jednostkami fonetycznymi
występującymi w różnych językach. Małe dzieci potrafią różnicować
całe zdania w danym języku, na przykład odróżniają język ojczysty od
języka obcego.
W ciągu pierwszych 12 miesięcy
życia ogólnojęzykowe zdolności percepcyjne dzieci zostają znacznie
ograniczone. Pod koniec pierwszego roku życia, dzieci nie potrafią
już różnicować wielu obcojęzycznych kontrastów (dźwięków), z którymi
dawniej sobie radziły. Podobne problemy z różnicowaniem dźwięków
mowy, które nie są używane w języku ojczystym do różnicowania słów,
mają dorośli.
Rozwój słuchu fonemowego przebiega
od okresu, kiedy dziecko nie różnicuje dźwięków mowy, aż do etapu, w
którym rozwój słuchu fonemowego jest zakończony,
a dziecko
poprawnie wymawia wszystkie dźwięki.
Zaburzenia słuchu fonemowego mogą
występować tak u dzieci, jak i u osób dorosłych. W przypadku osób
dorosłych zaburzenia słuchu fonemowego występują najczęściej u osób
z objawami afazji (Wernickego) po uszkodzeniach mózgu oraz u osób
z
niedosłuchem.
U dzieci zaburzenia słuchu
fonemowego mogą być przyczyną zaburzeń mowy oraz przejawiać się:
opóźnionym rozwojem mowy
trudnościami w nauce czytania i
pisania
zaburzeniami wymowy (substytucjami
tj. zastępowaniem jednych głosek innymi)
wymową bezdźwięczną (bez udziału
strun głosowych).
Dlatego też jak najszybsze objęcie
tych dzieci opieką terapeutyczną pozwoli im w przyszłości uniknąć
niepowodzeń szkolnych.
Materiały
źródłowe:
Gruba
J. (2016). Karty Oceny Słuchu Fonemowego KOSF.
(red.)
Mauer A. (2011).
Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dzieci
przedszkolnych i szkolnych.
Rocławski
B. (2005). Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka.
Opracowanie:
Neurologopeda
Alicja Janecka