SPRAWNOŚĆ
GRAFOMOTORYCZNA
Wspieranie
dziecka w okresie przygotowania, jak i podczas nauki pisania.
Definicja
grafomotoryki
Grafika
– zapis. Motoryka
– zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych.
Motoryka
mała odnosi
się do czynności związanych z użyciem palców i dłoni. Czynności z
zakresu motoryki małej pobudzane są poprzez naśladowanie, percepcję,
motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo
– ruchową.
Jedną
z wielu umiejętności, jakie powinno posiadać dziecko kończące
edukację przedszkolną jest opanowanie
takiego poziomu sprawności manualnej, która pozwoli mu podjąć naukę
pisania w klasie I.
Dzieci już od najmłodszych lat życia kształtują motorykę dużą i małą.
Podczas zabaw dziecko ćwiczy poszczególne mięśnie (nadgarstka, ramion
i barku), które będą miały wpływ na jakość pisania.
U
przedszkolaków, a nawet jeszcze wśród uczniów kl. I można zauważyć
dzieci o niskiej sprawności manualnej. Nie potrafią one dobrze
rysować, lepić, wycinać. Wykonują powoli i niezręcznie czynności
codzienne związane z samoobsługą. Jeśli
oprócz niskiej sprawności manualnej pogłębiona jest słaba koordynacja
wzrokowo-ruchowa, to dziecko poza nieładnym, nieczytelnym pismem
będzie miało trudności z utrzymaniem się w liniach i z zachowaniem
odległości między wyrazami. Dzieci te zazwyczaj nieprawidłowo
trzymają przybór do pisania. Ich rysunki charakteryzują się
uproszczoną formą i niskim poziomem graficznym. Napięcie mięśni może
być zbyt słabe – słaba chwytliwość palców, częste wypuszczanie
przedmiotów z rąk, brak siły do wycinania nożyczkami. U niektórych
dzieci może wystąpić nadmierne napięcie mięśniowe. Dziecko zbyt mocno
chwyta i naciska ołówek, linie są grube, ruchy ręki gwałtowne, mało
płynne i precyzyjne.
Sprawność
manualna rozwijana jest u dzieci już od najmłodszych lat. Jest ona
ściśle związana z manipulowaniem różnymi przedmiotami, piłkami,
klockami itp. zabawkami. Duży wpływ na rozwijanie sprawności powoduje
wykonywanie czynności samoobsługowych, takich jak: zakładanie ubrań,
butów, potem zapinanie guzików i zamków oraz sznurowanie butów.
Ćwiczenia
manualne usprawniające małe ruchy ręki: dłoni, nadgarstka
i
palców:
montowanie
konstrukcji z gotowych elementów (klocków, krążków itp.),
układanki
płaskie (obrazkowe, geometryczne), klockowe, wtyczkowe
z
zachowaniem stopniowania trudności: na wzorze, według wzoru i bez
wzoru
(z pamięci lub z domysłu),
form,
jak kulki lub wałeczki, do coraz bardziej złożonych, wymagających
łączenia
różnych elementów,
wyklejanie
plasteliną konturów,
nawlekanie
koralików, przewlekanie sznurków przez otworki
w
tekturkach,
kwadratu
itp.,
prostej,
falistej, wycinanie form geometrycznych i konturowych
rysunków,
wycinanki,
naklejanki z papieru, materiału, włóczki itp.,
wydzieranki,
naklejanki,
składanki
papierowe (łódeczki, samoloty, czapki itp.),
ćwiczenia
sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe,
np.
naśladowanie gry na pianinie, pisanie na maszynie, odtwarzanie
rytmu
deszczu, strząsanie wody z palców, wytrzepywanie piasku
z
rękawa itp.,
stemplowanie
(stempelki konturowe zwierząt, kwiatów, samochodów itp.),
tworzenie
za pomocą stempli kompozycji z figur geometrycznych.
Ćwiczenia
graficzne usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej w pozycji
jak
przy pisaniu:
kolorowanie,
czyli zapełnianie kolorem (kredkami) małych przestrzeni (konturów
geometrycznych, konturów stempelków, obrazków)
obrysowywanie
przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów figur
geometrycznych
i nieskomplikowanych przedmiotów, według stopnia trudności,
pogrubianie
konturów, czyli wodzenie po wzorze figur geometrycznych, prostych
szlaczków (wysokości 3-4 cm), konturów obrazków,
kopiowanie
rysunków przez kalkę techniczną (także rysowanie na matowym szkle i
na folii),
rysowanie
wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym,
rysowanie
po śladzie bez odrywania ręki,
kreskowanie
i wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek
poziomych lub pionowych (z zachowaniem kierunków od lewej do prawej
i od góry do dołu),
rysowanie
szlaczków i kształtów literopodobnych w liniaturze,
w
zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu,
według stopnia trudności: wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego
wzoru i odwzorowywanie,
odwzorowywanie
rysunków – czyli przerysowywanie ich zgodnie ze wzorem,
odtwarzanie
układów linearnych z elementów powtarzających się cyklicznie,
różniących się kształtem lub kolorem (np. kwadrat, kółko, trójkąt,
białe kółko, czerwone kółko, niebieskie kółko itp.) w liniaturze,
zgodnie z kierunkiem pisania,
rysowanie
szlaczków obrazkowych (układów linearnych) w liniaturze, zgodnie z
kierunkiem pisania,
dyktando
graficzne – na papierze kratkowym dziecko robi punkt i dalej
rysuje pod dyktando, tj. wg poleceń dorosłego, np. dwie kratki w
dół, trzy kratki w prawo, jedna w lewo,
łączenie
punktów,
rysunki
dowolne kredkami świecowymi lub ołówkowymi,
labirynty,
rysowanie
„leniwych ósemek” w powietrzu i na kartce.
Poza
czynnikami wewnętrznymi
(napięcie mięśniowe, zdolność do planowania czynności ruchowych,
sprawność w obrębie stawów) na
grafomotorykę wpływ ma szereg czynników zewnętrznych.
Do tych czynników zalicza się:
• prawidłowa
pozycja w czasie pisania,
Dziecko
siedzi prawidłowo wówczas, gdy jego plecy są proste bez przechylania
się w jedną stronę (głowa lekko wysunięta do przodu), pośladki
dotykają oparcia krzesła. Kolana są ugięte pod kątem prostym, a stopy
opierają się na podłodze. Tułów jest nieco oddalony od krawędzi
stołu, zaś przedramiona swobodnie leżą na stole.
Niewłaściwe
jest, gdy dziecko oplata stopami nogi krzesła lub chowa nogi pod
pośladki. Taka pozycja jest nieprawidłowa, uniemożliwia swobodne
ruchy i sprzyja większej męczliwości w czasie
pisania.
• dobrze
dobrane krzesło
Krzesło
powinno być dobrane do wzrostu dziecka, niewskazane jest by był to
fotel bujany lub krzesło obrotowe.
• odpowiednie
ułożenie kartki w czasie pisania
Właściwe
ułożenie kartki polega na lekkim przesunięciu jej w lewą stronę u
osób piszących prawą ręką, zaś u osób leworęcznych – na lekkim
przesunięciu w prawo.
• odległość
oczu od kartki
Optymalne
oddalenie oczu od kartki wynosi 25-30 cm.
• prawidłowy
chwyt narzędzia pisarskiego
Narzędzie
pisarskie powinno być utrzymywane w trzech palcach: między kciukiem a
palcem wskazującym i być oparte o palec środkowy, pozostałe dwa palce
powinny być skierowane do wewnętrznej strony dłoni.
• dobrze
dobrane narzędzia pisarskie
Zaleca
się, aby dzieci z nieprawidłowym chwytem korzystały z odpowiednio
dobranych nasadek umożliwiających formowanie się prawidłowego sposobu
trzymania narzędzi pisarskich. Korzystne są również przybory o
trójkątnym przekroju lub z już wyprofilowaną częścią do trzymania.
Dobra
sprawność manualna dziecka kończącego edukację przedszkolną to
niezbędna umiejętność w procesie nauki pisania. Warto więc zadbać
o kształtowanie jej już od najmłodszych
lat.
Wykonując
ćwiczenia grafomotoryczne z dzieckiem, trzeba zwracać uwagę na to,
czy dziecko nie trzyma przyborów piszących zbyt lekko lub zbyt mocno,
czy napięcie mięśniowe jest odpowiednie, czy dziecko pisze od strony
lewej do prawej, którą ręką się posługuje. Nigdy nie wolno zmuszać
dziecka leworęcznego, by pisało prawą ręką. Ważne jest usprawnianie
płynności ruchów ręki dominującej. Przed zastosowaniem ćwiczeń
manualnych warto na początku podać instrukcje, zaprezentować
prawidłowy sposób wykonania ćwiczenia, a nawet
pokierować ruchami dziecka, trzymając dłoń malucha w swojej dłoni.
Często dopiero po biernym wykonaniu zadania dziecko może samodzielnie
i bezbłędnie wykonać ćwiczenie. Nie wolno
krytykować dziecka, by nie zniechęcić go do nauki. Ćwiczenia powinny
mieć charakter zabawy i przynosić frajdę. Wszystkie prace malucha
powinny być akceptowane. Mniej liczy się końcowy efekt –
ważniejszy jest sam proces usprawniania zdolności manualnych.
Opracowała:
Iwona
Namyślak