Uważność, niespieszność, koncentracja cz
Uważność,
niespieszność, koncentracja cz.I
Nasze
dotychczasowe życie jest zabiegane, wciąż mamy pełne ręce roboty, a
czas jest towarem deficytowym. Na weekend odkładamy te czynności,
których nie zdążyliśmy wykonać w tygodniu. We współczesnym, dziko
pędzącym świecie, w którym każdy stara się zrobić dwieście rzeczy
naraz posługiwanie się pojęciami uważność,
niespieszność, koncentracja wydaje
się wręcz niestosowne. Kto z współczesnych
niewolników terminarzy i smartfonów próbujących nadgonić stracony
czas, ma szanse zatrzymać się na chwilę, wyłączyć z głównego
nurtu, uspokoić oddech i zmysły? Kto odważy się przestać myśleć
zadaniowo i racjonalizować swoje odczucia?
Uważność
to pewien specyficzny rodzaj koncentracji na tym co tu i teraz.
Jest „byciem w pełni obecnym”, pełnym otwartości ,
przyjaznym nastawieniem do tego, co się dzieje w danym momencie, bez
zaprzeczania czy osądzania. To nie myślenie o tym, co się dzieje, ale
autentyczne, osobiste doświadczanie tego. Kiedy jesteś obecny, jako
Rodzic, Nauczyciel, zauważasz każdy uśmiech dziecka, każdy jego
grymas, słuchasz, co do Ciebie mówi, bez przerywania, pospieszania
lub uciekania myślami gdzieś indziej. Świadoma, pozytywna obecność
może zainicjować wiele dobrych zmian w zachowaniu oraz nastawieniu do
siebie i dziecka. Bycie uważnym zaspakaja w naszych zabieganych
czasach potrzebę fizycznego i psychicznego spokoju.
Dzieci
z natury są ciekawe i chętnie uczą się nowych rzeczy. Odznaczają się
także dużym zapotrzebowaniem na wiedzę. Jednak bardzo często bywają
rozdrażnione, rozkojarzone, niecierpliwe. Brakuje im wytrwałości.
Dużo robią, ale mniej doświadczają tego, co się dzieje w danej
chwili. Ich uwaga jest rozproszona za przyczyną nadmiaru otaczających
nas bodźców (smartfon, tv, gry komputerowe, Internet). Ale bardzo
często domagają się skupienia na sobie uwagi dorosłego poprzez np.
odwrócenie jego twarzy, pociąganie za rękaw, czy niegrzeczne
zachowania. Dorośli rewanżują się stwierdzeniem „patrz na mnie,
kiedy do Ciebie mówię”. Poprzez ćwiczenie uważności dzieci uczą
się, jak się zatrzymać, uspokoić, doświadczyć, co czują i czego
potrzebują. W ten sposób działają mniej impulsywnie, uczą się, że
w życiu nie zawsze jest przyjemnie i sposobów jak to
zaakceptować i zrozumieć siebie.
Na
ogół dorośli w relacjach z dziećmi działają w sposób świadomy.
Jednakże zdarzają się sytuacje, epizody kiedy reagują zbyt
gwałtownie, impulsywnie - a później tego żałują. W każdym człowieku
znajdują się „zakodowane nieprzyjemne emocje, schematy
postepowania” będące wynikiem wcześniejszych przeżyć i
doświadczeń, które w chwilach stresu, zmęczenia, braku uważności
przejmują kontrolę nad ludzkim zachowaniem. Kiedy ludzie są bardziej
świadomi siebie potrafią odczytywać płynące z ich ciała sygnały, że
mogą zbyt gwałtownie, nieadekwatnie do sytuacji zareagować, bo kończy
im się cierpliwość. Mają wówczas wybór jak się zachować –
wystarczy
zatrzymać się na chwilę, odetchnąć kilka razy głęboko, doświadczyć
chwili, nazwać odczuwaną emocję , skupić na niej uwagę i pomyśleć jak
chcesz się zachować.
Pozornie błaha umiejętność skupiania się na oddechu jest niezwykle
istotna. Stanowi element samoświadomości. Dzięki skupieniu się na
oddechu wiesz, czy jesteś spokojny, szczęśliwy, czy zdenerwowany.
Skupienie na oddechu w sytuacjach stresowych np. klasówka, występ,
głośne czytanie itp. generuje pewne korzyści w postaci
redukcji napięcia. Często myślimy o tym, co czujemy naszymi zmysłami
i tworzymy pewne schematy, skojarzenia, za pomocą których
intrepetujemy zdarzenia i doświadczenia wokół nas. Nie zawsze nasze
interpretacje są trafne, zazwyczaj są opatrzone pewnym błędem np.
kolega zrobił niezadowoloną minę – myślimy - pewnie mnie nie
lubi, zrobiłam coś nie tak, a jego w rzeczywistości zabolał ząb.
Kiedy uda nam się wypracować dystans wobec naszych interpretacji
wówczas otwieramy się na doświadczanie nowych rzeczy i rozwijanie
naszej ciekawości. Skupienie na oddechu powoduje, że odczucia z
naszych zmysłów zatrzymują nas w chwili obecnej. Dzięki temu możemy
skupić się na sygnałach płynących z naszego ciała. Ucząc dziecko
słuchania swojego ciała, pokazujemy, że ciało nie jest tylko od
wykonywania różnych czynności, że potrafi się komunikować poprzez
odczucia, wymaga troski, żeby dobrze funkcjonowało i było zdrowe.
Samo odczucie, zlokalizowanie go i skierowanie uwagi są to często
reakcje wystarczające z naszej strony. Zdecydowana większość dzieci
ma problem, aby spokojnie usiąść i skupić się na oddechu, zrelaksować
się. Regularne powtarzanie tego typu zachowań sprawia, że dzieci
zaczynają z nich czerpać satysfakcję. W przypadku pojawienia się
silnych emocji i uczuć (złość, strach, smutek itp.)
najważniejsze jest pozwolenie im zaistnieć, być, skupienie na nich
uwagi i nazwanie ich a nastepnie ich zaakceptowanie. Czasami
wystarczy samo doświadczenie emocji, jej poczucie, bez potrzeby
reagowania. Najczęściej jednak emocje wymagają podjęcia decyzji co
zrobić, jak je rozładować. W zależności od naszej osobowości można to
zrobić za pomocą rozmowy, płaczu, wysiłku fizycznego, przyjemnej
gratyfikacji - np. smakołyk, słuchania muzyki, izolacji itp..
Myślenie, że zamartwianie się jest dobrym sposobem na spowodowanie
zmiany jest złudne. Ważne jest, aby dorośli i dzieci wiedzieli, że
nie wszystkim myślom należy wierzyć ( np. niczego nie potrafię, nic
mi się nie uda). Pojawiającym się troskom należy pozwolić być bez
zagłębiania się w nie. W ten sposób nie wzmacniamy ich i nie
podsycamy. Wówczas w naturalny sposób znikają.
W
praktyce uważności ogromną rolę odgrywa życzliwość wobec samego
siebie, innych osób, przyrody oraz umiejętność odpuszczania rozumiana
jako zaprzestanie kontrolowania. Pozytywne nastawienie i
życzliwość zmieniają optykę naszej percepcji otaczającej nas
rzeczywistości. Sprawiają, że nie tracimy niepotrzebnie czasu i
życiowej energii na rozwiązywanie problemów, na które nie mamy wpływu
i możliwości rozwiązania , bo są one do nas niezależne.
W
holenderskich i belgijskich szkołach realizowane są programy
terapeutki Eliny Snel „Uwaga to działa”. W półgodzinnych
cotygodniowych zajęciach grupowych zorientowanych na rozwijanie
uważności uczestniczą dzieci, nauczyciele i rodzice. Wypracowane
umiejętności są samodzielnie pogłębiane przez uczestników poprzez
codzienne dziesięciominutowe ćwiczenia. Wiele praktycznych ćwiczeń
ułatwiających praktykę uważności można odnaleźć w technikach
medytacyjnych pozwalających na akceptację rzeczywistości.
U uczestników programów zauważono większy spokój, lepszą
koncentrację, wzrost pewności siebie, dzieci są dla siebie milsze,
a praktykowanie uważności rozwija w nich samoświadomość i
jest drogą do zrozumienia swojego miejsca na ziemi.
Bibliografia:
E.
Snel: Uważność i spokój żabki, Warszawa 2015, wyd.CoJaNaTo.
M.
Wielobób: Uważność w praktyce, Gliwice 2016, wyd. Helion
Opracowała
Anna
Przybytniowska
Pedagog
PPP w Ozimku